Co to jest nektar?

Nektar to słodka ciecz wytwarzana przez rośliny, która odgrywa kluczową rolę w przyrodzie – zwłaszcza w świecie owadów zapylających. Dla ludzi może wydawać się tylko ciekawostką botaniczną, ale dla pszczół to podstawowe źródło pożywienia i fundament ich funkcjonowania. Zbierając nektar z kwiatów, pszczoły nie tylko odżywiają się, lecz także produkują z niego miód – produkt znany i ceniony od wieków. Co więcej, podczas tej codziennej pracy zapylają rośliny, przyczyniając się do ich rozmnażania. Czym dokładnie jest nektar, dlaczego rośliny go produkują i jaką ma wartość dla pszczół? Odpowiedzi na te pytania znajdziesz w dalszej części artykułu.

Czym jest nektar pszczeli?

Nektar pszczeli to naturalna, słodka ciecz wytwarzana przez gruczoły miodnikowe kwiatów, która służy jako podstawowy surowiec do produkcji miodu. Składa się głównie z wody oraz cukrów prostych – glukozy, fruktozy i sacharozy – a także śladowych ilości witamin, aminokwasów, soli mineralnych i innych substancji biologicznie czynnych.

Dla pszczół nektar to główne źródło energii. Owady zbierają go z kwiatów za pomocą długiego języczka i przechowują w specjalnym „wolu miodowym”, czyli przedżołądku. Następnie transportują go do ula, gdzie jest dalej przetwarzany – odparowywana jest z niego woda, a enzymy pszczół rozpoczynają proces jego przemiany w miód. W ten sposób nektar staje się trwałym, odżywczym pokarmem, który pszczoły magazynują na okresy, gdy brakuje świeżych źródeł pożywienia, np. zimą.

Warto zaznaczyć, że skład nektaru zależy od gatunku rośliny – różne kwiaty produkują nektar o nieco innym smaku, zapachu i zawartości cukrów, co wpływa również na właściwości końcowego produktu, czyli miodu.

Jak pszczoła zbiera nektar?

Proces zbierania nektaru przez pszczołę to niezwykle precyzyjne i zorganizowane działanie, które wymaga zarówno sprawności fizycznej, jak i skoordynowanej pracy z innymi członkami roju.

Pszczoła robotnica, czyli ta, która zajmuje się zbieraniem nektaru, najpierw wylatuje z ula w poszukiwaniu kwiatów. Pszczoły potrafią odnaleźć rośliny nektarodajne dzięki swojemu doskonałemu zmysłowi węchu i wzroku – rozpoznają kolory i zapachy kwiatów, a także korzystają z „tańca pszczelego”, czyli sposobu komunikacji używanego przez inne pszczoły do wskazywania źródeł pokarmu.

Kiedy pszczoła znajdzie odpowiedni kwiat, siada na nim i za pomocą swojego długiego, giętkiego języczka (ryjka) wysysa nektar z wnętrza kwiatu. Nektar trafia do specjalnego zbiorniczka zwanego wolem miodowym – to rodzaj przedżołądka, który umożliwia transport nektaru bez jego trawienia. Pszczoła może zebrać jednorazowo od 30 do 70 mg nektaru, co często odpowiada jej własnej masie ciała.

Po napełnieniu wola pszczoła wraca do ula, gdzie przekazuje nektar innym robotnicom. Tam rozpoczyna się kolejny etap – przetwarzanie nektaru w miód. Jedna pszczoła może wykonać dziesiątki takich lotów w ciągu dnia, odwiedzając setki kwiatów. To żmudna, ale niezwykle ważna praca – zarówno dla przetrwania kolonii, jak i dla całego ekosystemu, ponieważ przy okazji pszczoły zapylają rośliny, umożliwiając im rozmnażanie.

Jakie rośliny wytwarzają nektar?

Nektar wytwarzają przede wszystkim rośliny kwitnące, które wykorzystują go jako “wabik” dla owadów zapylających – takich jak pszczoły, trzmiele, motyle czy muchówki. Nektar znajduje się w specjalnych strukturach zwanych miodnikami, które mogą być umieszczone zarówno wewnątrz kwiatów (miodniki kwiatowe), jak i poza nimi (miodniki pozakwiatowe, np. na ogonkach liściowych).

Główne grupy roślin nektarodajnych:

🌼 Rośliny dziko rosnące:

Mniszek lekarski (mlecz) – jeden z pierwszych wiosennych pożytków dla pszczół.
Koniczyna (biała, czerwona) – bardzo wartościowe rośliny łąkowe.
Nostrzyk biały i żółty – bogaty w nektar i przyciągający wiele owadów.
Ostrożeń, chaber, lebiodka (oregano) – spotykane na łąkach i nieużytkach.

🌻 Rośliny uprawne:

Rzepak – bardzo obfity pożytek wiosenny, daje jasny miód o łagodnym smaku.
Gryka – daje ciemny, intensywny miód; kwitnie latem.
Facelia – popularna roślina miododajna uprawiana specjalnie dla pszczół.
Lucerna – ceniona w gospodarstwach rolnych i przez pszczelarzy.

🌳 Rośliny drzewiaste i krzewy:

Manuka – rosnąc głównie w Nowej Zelandii
Lipa – daje bardzo aromatyczny i cenny miód lipowy.
Akacja (robinia akacjowa) – jej kwiaty dostarczają jasnego, delikatnego miodu.
Wierzba – ważne źródło nektaru i pyłku na przedwiośniu.
Kasztanowiec, klon, głóg, jarzębina – również cenione przez pszczoły.

Ciekawostka

Nie wszystkie kwiaty są atrakcyjne dla pszczół – niektóre, mimo pięknego wyglądu, nie produkują nektaru (np. wiele odmian ozdobnych). Dlatego przy zakładaniu ogrodów przyjaznych pszczołom warto wybierać rośliny znane z wysokiej miododajności.

Rośliny nektarodajne odgrywają ogromną rolę w ekosystemie – nie tylko zapewniają pszczołom pokarm, ale też wpływają na jakość i smak miodu. Dzięki różnorodności roślin pszczelarze mogą pozyskiwać miody o różnych właściwościach i aromatach, np. lipowy, akacjowy, rzepakowy czy gryczany.

Bibliografia

Bogdanov, S. (2016). Bee Product Science: Nektar i miód – skład, właściwości i znaczenie biologiczne.
Wróblewska, A., & Wróblewski, R. (2011). Pszczelarstwo. Warszawa: Wydawnictwo SBM.
Pohorecka, K., Skubida, P., & Bober, A. (2018). Wpływ warunków środowiskowych na skład chemiczny nektaru i pyłku roślin miododajnych. Pszczelarstwo, 69(4), 12–16.
Crane, E. (1990). Bees and Beekeeping: Science, Practice and World Resources. Heinemann Newnes.
Tomaszewska-Gras, J. (2014). Nektar jako surowiec do produkcji miodu – właściwości i zmienność składu chemicznego. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 1(92), 24–32.
Gospodarek, J., & Halagarda, M. (2009). Botaniczne i chemiczne aspekty nektaru jako źródła pożytku pszczelego. Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering, 54(2), 50–53.
Ministry of Agriculture and Rural Development (MRiRW). (2021). Rośliny miododajne i znaczenie nektaru w gospodarce pasiecznej.